Nauka ma wiele interpretacji, ale jej istotą jest wyjaśnianie świata. Każdą naukę można zaklasyfikować z różnych perspektyw. Podstawową jednostką klasyfikacji nauki w sensie instytucjonalnym jest dyscyplina naukowa, najczęściej odpowiadająca statystycznej strukturze gospodarki narodowej, a więc działom i gałęziom gospodarczym. Uznanie określonego zakresu wiedzy za ukształtowaną i doniosłą społecznie, a przez to godną wyodrębnienia część nauki znajduje formalny wyraz w uchwałach gremiów uczonych oraz przepisach prawa i urzędowych rejestrach. Głównymi kryteriami, na podstawie których wyodrębnia się dyscypliny naukowe, są:
- przedmiot badań, czyli zakres rzeczywistości brany w badaniach pod uwagę;
- cel społeczny, jakiemu ma służyć dana dyscyplina naukowa;
- wzgląd badawczy, a więc punkt widzenia, z którego rozpatruje się badany wycinek rzeczywistości;
- stosowane metody badawcze;
- forma wypowiadanych twierdzeń.
Dyscypliny naukowe zaliczane są do większych jednostek klasyfikacyjnych – dziedzin nauki, a te z kolei do obszarów wiedzy.
Tradycyjnie rozróżnia się:
- Nauki formalne (dedukcyjne), np. matematyka, logika. W naukach tych twierdzenia i teorie wynikają z innych twierdzeń wcześniej dowiedzionych lub z przyjętych aksjomatów. Metody uzasadnienia twierdzeń i teorii polegają na różnych schematach niezawodnych rozumowań dedukcyjnych.
- Nauki empiryczne (indukcyjne), np.: fizyka, chemia, biologia, psychologia, socjologia, securitologia, nauki o zarządzaniu, nauki o kulturze fizycznej. W tych naukach twierdzenia i teorie wynikają z obserwacji rzeczywistości i odpowiedniej interpretacji. Metody uzasadnienia twierdzeń i teorii polegają na różnych schematach zawodnych rozumowań indukcyjnych.
Rozróżnia się też:
- Nauki idiograficzne (historiograficzne) – opisują jakieś struktury, zjawiska i procesy, zmierzają do uchwycenia tego, co jest określone czasowo i niepowtarzalne, poszukują zdarzeń zewnętrznych kształtujących te struktury, zjawiska i procesy, nie dążąc do ich wyjaśniania (etnografia, systematyka). Najczęściej stosuje się tu metody obserwacji, wywiadu, analizy dokumentacji, studium przypadku.
- Nauki nomotetyczne – próbują wyjaśniać zjawiska poprzez tworzenie praw i teorii (obecnie właściwie wszystkie nauki). Najczęściej stosuje się metody obserwacji, wywiadu, ankiety, testu i eksperymentu.
- Nauki przyrodnicze – przedmiotem ich badań jest przyroda.
- Nauki społeczne, w tym humanistyczne, mające za przedmiot kulturę ludzką w rozmaitych jej przejawach.
- Nauki teoretyczne – opisują, wyjaśniają i interpretują rzeczywistość.
- Dyscypliny praktyczne (normatywne) – określa się je najczęściej w opozycji do nauk teoretycznych. Celem nauk praktycznych jest wskazanie reguł postępowania, aby zrealizować szczegółowe lub ogólne cele procesu badawczego, określenie „możliwego, a zarazem optymalnego sposobu realizacji przyjętego ideału – dotyczą więc przyszłości, postulowanych i pożądanych stanów rzeczy”.
Nowa systematyka zawiera trójstopniowy (a nie, jak dotychczas, dwustopniowy) podział nauk na obszary wiedzy, dziedziny nauki oraz dyscypliny naukowe:
- obszar nauk humanistycznych
- dziedzina nauk humanistycznych
- dyscypliny naukowe, w tym nauki o zarządzaniu
- obszar nauk społecznych
- dziedzina nauk społecznych
- dyscypliny naukowe, w tym nauki o bezpieczeństwie
- dziedzina nauk ekonomicznych
- dyscypliny naukowe, w tym nauki o zarządzaniu
- obszar nauk ścisłych
- obszar nauk przyrodniczych
- obszar nauk technicznych
- obszar nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych
- obszar nauk medycznych i nauk o zdrowiu
- dziedzina nauk o kulturze fizycznej
- obszar sztuki.
Specjalność naukowa jest to względnie trwale uprawiana przez uczonych część jednej lub kilku dyscyplin naukowych wyodrębniona ze względu na koncentrowanie uwagi na węższym fragmencie rzeczywistości, rozpatrywanie go w węższym aspekcie lub stosowanie specyficznych metod badawczych. Specjalności bywają wyodrębniane według kryteriów przedmiotowych, poznawczych lub metodologicznych, a często mają charakter interdyscyplinarny (np. geofizyka, biochemia).