Pracownicy naukowi – właściwości potrzebne w pracy badawczej

Pracownik naukowy przypomina pod wieloma względami pio­niera. Bada on tereny nieznane i musi posiadać wiele cech pio­niera: przedsiębiorczość i inicjatywę, odwagę spojrzenia w twarz trudnościom i gotowość do pokonywania ich własną zaradnością i własną pomysłowością, wytrwałość, ducha przygody i pewną niechęć do znanych dziedzin i przyjętych, ustalonych poglądów, oraz chęć wypróbowania własnego osądu. Prawdopodobnie naj­ważniejsze cechy pracownika na polu nauki, to miłość wiedzy i nienasycona ciekawość. U osobnika, którego pociągnęły bada­nia, instynkt ciekawości rozwinięty jest ponad przeciętną miarę. Człowiek, którego wyobraźnia nigdy nie zapala się wobec per­spektywy znalezienia czegoś nowego przed innymi, marnuje czas swój i cudzy podejmując się pracy badawczej, ponieważ tylko ci pracownicy dojdą do wartościowych osiągnięć, którzy mają szczere zainteresowanie i zapał do odkryć. Większość naukow­ców osiągających sukcesy – to ludzie zdolni do zapału i fana­tyzmu, lecz równocześnie zaprawieni do obiektywnej oceny swych wyników i do wymagania krytycyzmu od innych. Prawdopodo­bnie miłości nauki towarzyszy wyczucie naukowe oraz wytrwa­łość wobec niepowodzeń. Wysoka inteligencja, wrodzone skłonności, pracowitość i wy­trwałość, to dalsze warunki powodzenia w pracy badawczej, po­dobnie jak we wszystkich innych dziedzinach życia. Naukowiec potrzebuje także wyobraźni, by potrafił wytworzyć sobie w myśli obraz procesu, by mógł dostrzec bieg zdarzeń nie dających się zaobserwować i tworzyć hipotezy. Niekiedy pracownik nauko­wy jest człowiekiem trudnym w stosunkach z ludźmi, ponieważ niezbyt ufa swym sądom i krytycznie odnosi się do poglądów innych. Takie usposobienie może być uciążliwe w życiu codzien­nym. Cajal, by wskazać, jak ważną rzeczą dla naukowca jest niezależność umysłowa, powiedział, że pokora może być dobra dla świętych, lecz rzadko dla ludzi nauki.

Duch niezwykłej wytrwałości cechował niemal wszystkich płod­nych uczonych, ponieważ momenty największych dokonań wyma­gają wytrwałości i siły ducha wobec wielu spotykanych niepo­wodzeń. U Darwina ten rys charakteru był tak wybitny, że – zdaniem jego syna – było to coś więcej niż zwykła wytrwałość, należałoby to nazwać uporem. Pasteur powiedział:

„Powiem wam, w czym leży tajemnica mego powodzenia: moja siła polega jedynie na wytrwałości”.

Ludzi można podzielić z grubsza na takich, którzy z natury żywo reagują na wpływy zewnętrzne, łącznie z intelektualnymi, i takich, którzy biernie przyjmują rzeczy, tak jak one się zja­wiają. Pierwsi pytają o wszystko, co usłyszą, jak dzieci, i często buntują się przeciw utartym poglądom. Ludzie ci są ciekawi i pragną poznawać zjawiska dla nich samych. Drugi typ ludzi nadaje się raczej do życia beztroskiego; ci przyjmują wszystko obojętnie, łatwiej nabywają wiadomości drogą formalnego nau­czania. Umysł ich jest umeblowany ogólnie przyjętymi teoriami i opiniami, podczas gdy umysł reaktywny posiada mniej usta­lonych sądów, jest niezależny i giętki.

Naturalnie nie można zaliczyć każdej jednostki bez reszty do jednej lub drugiej grupy, lecz pewne jest, że na ogół osobnik należący do typu biernego nie nadaje się do pracy badawczej.

Ułożenie listy niezbędnych do pracy badacza właściwości nie­wiele pomoże w trudnym zadaniu wyboru odpowiednich ludzi, ani też w rozstrzygnięciu o tym, czy my sami nadajemy się do niej, ponieważ dotychczas nie ma obiektywnych kryteriów oceny  atych cech. Jest to jednakże problem, który psychologowie rozwią­żą może z czasem. Możliwe jest np. ustalenie testu na znajomość zjawisk i rzeczy codziennego życia, co może być miarą cieka­wości i zdolności obserwacyjnych – powodzeń w „odkrywaniu” rzeczy z najbliższego otoczenia; życie bowiem możemy pojmo­wać jako proces ciągłego odkrywania. Można także stworzyć testy dla określenia zdolności do uogólniania i formułowania hipotez na podstawie kojarzenia zjawisk. Prawdopodobnie za­miłowania naukowe można by sprawdzać za pomocą testu – przez ustalenie odpowiedzi na pytanie, czy ktoś lubi, czy nie lu­bi czytać o odkryciach naukowych.