Wyszukiwanie informacji naukowej oraz bazy literatury naukowej

Pojawienie się w Internecie baz danych, a także narzędzi do ich przeczesywania – wyszuki­warek internetowych – całkowicie zmieniło nasze podejście do sposobu zdobywania wiedzy. Obecnie, większość zainteresowanych bieżącą literaturą, na co dzień analizuje ją, wykorzystu­jąc ogólnodostępne serwisy lub płatne bazy danych, w dużej mierze dostępne za pośrednictwem bibliotek uczelnianych. Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre bazy literatury biomedycznej, takie jak np. PubMed, są aktualizowane codziennie, podejście to jest w pełni uzasadnione. Ponadto, dzięki źródłom internetowym można znaleźć dużą liczbę linków do artykułów powiązanych tematycznie i uzyskać do nich dostęp w formie streszczeń lub pełnych wersji publikacji. Szczerze mówiąc, aktualna polityka działalności większości instytucji naukowych, w tym uczelni, czasopism, wydawnictw, bibliotek i towarzystw, opierająca się na systemie online, skazuje nas na korzystanie z internetu w poszukiwaniu informacji. Z drugiej strony, rynek internetowy raczy nas nieodpartym bogactwem danych, dostępnych w serwisach utworzonych w celu gromadzenia informacji naukowej. Mnogość rozwiązań służących wyszukiwaniu informacji i uzyskiwaniu dostępu do literatury naukowej sprawia, że badacz może być zakłopotany raczej przesytem niż niedosytem informacji naukowej.

        Rozwój Internetu i pojawienie się wielu profesjonalnych, elektronicznych baz bibliograficznych wymagają od użytkownika efektywnego planowania i organizowania wyszukiwania literatury, zwłaszcza że nie istnieje źródło obejmują­ce całość potencjalnych zasobów. Etap ten powinien być jednak poprzedzony opanowaniem konkretnych umiejętności przez użytkowników, które, w zależności od stanu ich wiedzy, są związane z kształceniem w zakresie znajomości profesjonalnych źródeł informacji i wyszukiwa­nia informacji naukowej, umiejętności ograniczania poszukiwań do kluczowych publikacji oraz znajomości dodatkowych opcji oferowanych przez bazy, służących m.in. do zapisywania i druko­wania danych, importowania literatury w formatach rozpoznawanych przez programy służące do tworzenia bibliografii w środowisku edytorów tekstu, a nawet analizy cytowań wybranych publikacji naukowych i oceny prestiżu czasopisma.

Korzyści wypływające ze znajomości biome­dycznych baz danych i ich obsługi są wymierne. Poza oszczędnością czasu, przekładają się one na liczbę odnalezionych trafnych wyników z wyczerpującą ilością aktualnych informacji oraz zdecydowanie łatwiejszą analizę wygenerowanych danych. Pomimo to wielu internautów przyzwyczajonych do wykorzystywania sztandarowej wyszukiwarki internetowej Google, nie­chętnie wykorzystuje inne niż Google, ważne źródła informacji, bowiem wyszukiwarka Google jest prosta w użyciu i szybko wyszukuje informacje z potężnych zasobów.

Niestety, Google czyni to bez względu na jakość i datę informacji i dlatego staje się niedostatecznym źródłem informacji naukowej w poszukiwaniu rzetelnej i gruntownej wiedzy opartej wyłącznie na recenzowanej literaturze naukowej. To skłania do konkluzji, że wybór źródła informacji naukowej powinien zależeć od rodzaju informacji, jakiej się poszukuje, oraz mocnych i słabych stron narzędzi wyszukiwawczych. Zatem, do wyszukania informacji ogólnych, których rezerwuarem nieobligatoryjnie są publikacje naukowe, wystarczającym źródłem są popularne wyszukiwarki ogólne, akie jak Google czy Yahoo, natomiast zastosowanie profesjonalnych serwisów oferujących literaturę naukową jest najlepszym rozwiązaniem w zgłębianiu wiedzy.

Przeglądanie literatury naukowej może służyć różnym celom, takim jak: przygotowanie się do planowanych badań naukowych, pisanie publikacji naukowych, pisanie prac dyplomowych, licencjackich czy doktorskich, poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące pytania, rozwiązywanie problemów natury metodologicznej, przeglądy systematyczne, aktualizowanie informacji, czy też samorealizacja. Trzeba mieć jednak świadomość, że zbierana literatura jest pisana w różnym celu i kontekście, wiedza w niej zawarta może być niekompletna, fragmentaryczna lub niejednoznaczna. Nie dziwi zatem, że wykorzystywanie kilku alternatywnych źródeł w gromadzeniu literatury często sprzyja uzyskaniu lepszych rezultatów, gdyż wyniki są wtedy wypadkową informacji, pochodzących z zasobów kilku uzupełniających się baz danych.

         W wyborze optymalnych biomedycznych źródeł internetowych powinniśmy kierować się przede wszystkim zasobami baz danych, które ogólnie można podzielić na:

(1) pierwotne badania naukowe, do których zalicza się randomizowane badania kontrolowane, badania kohortowe, badania kliniczno-kontrolne, studia przypadku lub serii przypadków czy badania podstawowe, oraz (2) badania wtórne, oparte na syntezie lub streszczeniu badań podstawowych (prac oryginalnych). Literatura obejmująca badania wtórne stanowi szczególnie ważne źródło gotowych informacji dla lekarzy, w postaci wytycznych dotyczących postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w leczeniu chorób. Niewątpliwie, wiele istniejących baz naukowych obejmuje publikacje dotyczące obu kategorii badań. Zalicza się do nich najczęściej wykorzystywaną bazę literatury biomedycznej PubMed i wyszukiwarkę HighWire, które powstały podobnym czasie i są adresowane zarówno do naukowców, jak i personelu medycznego, oraz coraz częściej wykorzystywaną przez badaczy bazę literatury Scopus. Poza wyżej wymienionymi bazami, dużo uwagi poświęca się ostatnio stosunkowo nowej, specjalistycznej wyszukiwarce o nazwie Google Scholar.